Blog ‘Ja, ik zie je...’

Het boek met de titel ‘Heb je mij gezien?’, geschreven door Saskia Assenbroek, is een kwetsbaar verhaal over het doormaken van psychische problematiek na de bevalling. Er wordt uitgegaan van de diagnose postpartum depressie, maar volgens therapeut en ervaringsdeskundige Karin den Oudsten is er meer aan de hand. In dit blog belicht ze haar zienswijze.

Gepubliceerd op: 6 november 2024, geschreven door: Karin den Oudsten

“Na het lezen van het ervaringsverhaal van Saskia heb ik lang getwijfeld of ik dit blog zou schrijven, simpelweg omdat ik niets wil afdoen aan haar verhaal. Ze verdient een compliment voor de manier waarop ze haar ervaringen heeft verwoord: uiterst zorgvuldig en erg helder. 

Vanuit een positieve intentie om de zorg voor moeders met psychische problematiek rondom zwangerschap en bevalling te verbeteren, voelt het voor mij bijna als een plicht om te reageren. Het doel van mijn blog is om ervoor te zorgen dat hulpverleners nog beter gaan signaleren, zodat echt alle moeders met dergelijke problematiek gezien worden.

Om duidelijk te maken vanuit welk perspectief ik dit schrijf, is het nodig dat ik iets meer over mezelf vertel. In 1997 raakte ik zwaar depressief na de bevalling van mijn eerste kind. In 2008 beviel ik van mijn tweede kind en was ik voorbereid op depressieve gevoelens. Vijf dagen na die bevalling belandde ik acuut in een psychose.

Ik schreef twee boeken over mijn ervaringen en zette de website Kraambedpsychose.nl op. Na diverse studies te hebben gedaan, ben ik in 2013 mijn eigen praktijk als therapeut in een medisch centrum gestart. Daarnaast geef ik les aan hulpverleners zoals verpleegkundigen, verloskundigen, kraamverzorgenden en therapeuten over deze problematiek. In 2015 richtte ik Me Mam op, een online platform over herstelondersteuning voor deze doelgroep.

Wat ik met mijn blog duidelijk wil maken, is dat ik een andere zienswijze heb op datgene wat Saskia zo duidelijk heeft verwoord. Jarenlang heb ik vele ervaringsverhalen gehoord en gelezen van moeders die ook met depressieve gevoelens of psychotische ervaringen te maken hebben gehad. Het heeft me geholpen om een duidelijk beeld te vormen, naast mijn eigen ervaringskennis en naast datgene wat er vanuit theoretische kennis bekend is. Mijn zienswijze is ontstaan vanuit al die kennisdomeinen. 

Naast de symptomen die vanuit de theorie bekend zijn, ken ik heel goed de belemmerende emoties en gevoelens, de gedachten daarover en het lichamelijke gevoel dat daarmee verbonden is. Soms zijn ze op een zodanig subtiele manier beschreven dat het voor mij vanuit ervaringskennis heel invoelbaar is, terwijl een hulpverlener zonder ervaringskennis daar wellicht overheen zou lezen. 

Laat ik het nu heel concreet maken. Wat ik in het verhaal van Saskia gelezen heb, is dat ze – naar mijn idee – heel dicht tegen psychotische ervaringen aan heeft gezeten. In het verhaal is te lezen dat geen enkele hulpverlener daar een opmerking over heeft gemaakt.

Toen ik zelf in 2008 psychotisch raakte, heb ik meteen tegen mijn man gezegd dat ik God was. Over een dergelijke uitspraak hoeft een hulpverlener niet lang te twijfelen of het om een kraambedpsychose gaat of niet. Maar de moeders die er net tegenaan zitten – en dus de ene keer wel en de andere keer weinig of geen symptomen laten zien van beginnende psychotische ervaringen – worden niet of nauwelijks opgemerkt.

De vraag ‘Heb je mij gezien?’ is dus zeer zeker heel relevant, want dat er in het ervaringsverhaal van Saskia symptomen van psychotische ervaringen worden genoemd, dat is voor mij wel duidelijk. Mijn vraag is of de hulpverleners deze symptomen herkend hebben.

Aan hulpverleners zou ik willen vragen om deze blog vanuit een open blik te lezen. Dit gaat niet over wie de hoogste opleiding heeft gehaald en ook niet of dit artikel vanuit wetenschappelijk oogpunt geschreven is. Het gaat niet over wie de juiste diagnose stelt en ook niet over wie de meeste ervaring heeft met het behandelen van deze moeders. Het gaat niet over zorgstandaarden of protocollen.

Deze blog gaat over begrip vanuit de gevoelservaring, over intuïtief aanvoelen van wat de betreffende moeder doormaakt. Het gaat over het ontbreken van een signalering van symptomen bij moeders die net tegen die psychotische ervaringen aan zitten en die veel moeite hebben om zichzelf mentaal in balans te krijgen. En waar je dus heel gemakkelijk aan voorbij gaat als je zelf het gevoel niet kent. Maar omdat Saskia haar ervaringen haarfijn op papier heeft gezet, herken ik niet alleen de symptomen, maar ook het gevoel erbij.

Het lijkt me daarom zinvol om teksten uit het boek te koppelen aan symptomen van kraambedpsychose en  waar nodig toe te lichten. Onder elke tekst en eventuele toelichting zet ik het betreffende symptoom neer. Om te weten wat de verschillen zijn tussen postpartum depressie en kraambedpsychose, zet ik hierna de symptomen neer van beide aandoeningen.

Symptomen postpartum depressie

• Verdrietig, somberheid
• Niet kunnen genieten
• Afvlakking van emoties
• Verstoord slaapritme
• Energieverlies
• Moeheid
• Schaamte en schuldgevoelens
• Zichzelf een slechte moeder voelen
• Gevoel van waardeloosheid
• Angsten, remmingen
• Meer negatieve dan positieve affectie
• Gedachten aan suïcide of infanticide
• Verminderd oog- en spraakcontact
• Gevoelens van machteloosheid of onmacht

Symptomen kraambedpsychose

• Verdrietig
• Hyperactief / Onrustig
• Slecht slapen of niet slapen
• Dag- en nachtritme omdraaien
• Het kind verwaarlozen
• Abnormale overbezorgdheid
• Manisch / Euforisch
• Dagelijkse routines niet goed kunnen uitvoeren
• Wanen
• Hallucinaties
• Overgevoelig voor geluid / Overprikkeld
• Wantrouwend naar anderen
• In een andere dimensie zijn
• Dissociëren
• Angst en paniek
• Verward praten
• Vreemd gedrag
• Stemmen horen
• Ontkenning

Zelf zou ik aan de lijst met symptomen van kraambedpsychose nog de volgende willen toevoegen:

• Niet meer kunnen multitasken
• Vertraagd denken

Tekst uit het boek

“Het wordt zwart voor mijn ogen en ik heb het gevoel dat ik doodga. Het lijkt alsof er kortsluiting in mijn hoofd is en ik helemaal gek word. Tegelijkertijd heb ik het gevoel dat ik verdrink in het matras en het kussen.” (blz. 29)

Uitleg
Omdat het daarna over haar lichamelijke problemen gaat, komt de focus daar te liggen en niet bij wat Saskia heeft ervaren. Brenda Froyen heeft over haar ervaringen met kraambedpsychose een boek geschreven genaamd ‘Kortsluiting’, dus dat nu hetzelfde woord gebruikt wordt, lijkt me geen toeval. Daarnaast is het ‘verdrinken in het matras en het kussen’ een hallucinatie die ik zelf heb ervaren in een ziekenhuisbed, toen de combinatie van lithium en dyclofenac geen goed idee was. 

Symptoom
Hallucinatie

Tekst uit het boek

“Ik voel me zo bloot en kwetsbaar op dit moment. Het lijkt alsof ik een beschermlaag ben verloren en nu extra vatbaar ben voor alles wat door iedereen tegen mij gezegd wordt.” (blz. 30)

Uitleg
Moeders met depressieve klachten zullen dit niet zeggen. Dit ligt waarschijnlijk meer op energetisch vlak dan dat er iets te zeggen is vanuit symptomen.

Tekst uit het boek

“Tegelijkertijd maakt het me angstig. Ik kan hem dus niet meer vertrouwen. Hij redt het ook niet. Mijn eigen lijf vertrouw ik niet, omdat ik zo duizelig ben en het steeds niet lukt om te slapen. Wie kan ik nog wel vertrouwen?” (blz. 31)

Symptomen
Angst, wantrouwen, slecht slapen

Tekst uit het boek

“De meubels, de kleuren in de huiskamer, alles komt als scherpe prikkels bij mij binnen. De woonkamer staat zo vol en het zijn zoveel indrukken die ik ineens krijg, dat het even duurt voordat ik besef dat ik gewoon in mijn eigen woonkamer sta.” (blz. 31)

Uitleg

Overprikkeling is een heel duidelijk symptoom, maar ook het idee dat ze in een soort roes zit om daarna pas te beseffen waar ze is.

Symptomen
Overprikkeling, dissociatie

Tekst uit het boek

“Ik vertrouw ze niet meer. Ik voel me zo onbegrepen en alleen en de angst blijft daardoor alleen maar toenemen.” (blz. 34)

Uitleg
Ook hier komt het wantrouwen naar boven, met daarbij ook angst. Als je helemaal op jezelf terug wordt geworpen en je op niemand kunt vertrouwen, dan kan dat tot angst leiden.

Symptomen

Wantrouwen, angst

Tekst uit het boek

“Ik heb al zes nachten vrijwel niet geslapen, dus het enige waar ik naar verlang is rust”. (blz. 35)

Uitleg

Binnen de geboortezorg wordt altijd heel erg gehamerd op goed slapen. In dit geval gaat dit steeds slechter.

Symptoom

Slecht slapen

Tekst uit het boek

“Dus ik voel niet genoeg rust in mijn lijf om in slaap te vallen.” (blz. 44)

Uitleg

Het is niet voor niks dat ik mijn tweede boek, over mijn eigen ervaringen met kraambedpsychose, ‘Angst en Onrust’ heb genoemd. De onrust gierde door mijn lijf. 

Symptoom

Onrust

Tekst uit het boek

“Ik voel me een vreemde in een compleet nieuwe wereld. Ik weet niet goed meer wie ik ben of wat ik kan...” (blz. 48)

Uitleg

Het is alsof ze van zichzelf vervreemd is, en het is een herkenbare uitspraak voor moeders die met psychotische ervaringen te maken hebben.

Symptoom

Dissociatie

Tekst uit het boek

“Televisie kijken is te intens. Alle beelden, alle geluiden, alles wat gezegd wordt. Het is gewoon te veel. Ik kan het niet verwerken, ik snap niet waar het over gaat...” (blz. 49/50)

Symptoom

Overprikkeling

Tekst uit het boek

“Ik heb geen overzicht van alle dingen die moeten gebeuren.” (blz. 50)

Symptoom

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren

Tekst uit het boek

“Wat heb ik nodig? Een bord. Ja, ik heb een bord nodig. Ik zie een paar borden staan op het aanrecht, waar wat kruimels op liggen. Kan ik zo’n bord nog gebruiken? Wat heeft er dan op gelegen? Zijn ze nog wel schoon genoeg? Ik weet het niet meer en ik kan het ook niet beoordelen. Weet je wat? Ik pak gewoon een nieuw bord. De keuken komt zo steeds voller te staan met afwas.” (blz. 50)

Symptoom

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren

Tekst uit het boek

“Ons leven is al zo compleet veranderd, laten we proberen om de dagelijkse dingen op dezelfde manier voort te zetten.” (blz. 50)

Symptoom

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren

Tekst uit het boek

“Pas als de boterham op mijn bord ligt, kan ik doorgaan naar de volgende handeling.” (blz. 51)

Uitleg

Hoewel dit niet als symptoom beschreven staat, is het niet meer kunnen multitasken voor moeders met psychotische ervaringen heel herkenbaar. Zij ervaren dat vaak nadat ze een dergelijke aandoening hebben meegemaakt.

Tekst uit het boek

“Het klaarmaken van brood duurt maar en duurt maar. Telkens moet ik mijzelf bij de les houden, want door de onrust dwalen mijn gedachten af.” (blz. 51)

Symptomen

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren, onrust

Tekst uit het boek

“Ik kan geen mes en broodbeleg pakken terwijl het brood in de magnetron ligt, want dan gaan er dingen door elkaar lopen.” (blz. 51)

Uitleg

Ook hier gaat het om niet meer kunnen multitasken. 

Tekst uit het boek

“Ik neem de stapel handdoeken...mee naar mijn bed. Het zijn er vijf. Terwijl ik op het bed zit, kijk ik naar de stapel die naast mij ligt. Ik blijf een tijdje kijken, maar ik heb werkelijk geen idee hoe ik moet beginnen. Het zijn teveel handdoeken en ik weet niet meer hoe ik ze op de juiste manier moet opvouwen. Het lukt me niet, ik kan de opdracht niet overzien.” (blz. 52)

Symptoom

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren

Tekst uit het boek

“Mijn hele dag- en nachtritme ligt overhoop.” (blz. 55)

Symptoom

Dag- en nachtritme omdraaien

Tekst uit het boek

“Alle vanzelfsprekendheden en automatismen die ik in mijn leven heb opgedaan, zijn er ineens niet meer. Alle lijntjes en verbindingen die ik in mijn hoofd heb opgebouwd, zijn doorgeknipt.” (blz. 58)

Symptoom

Dagelijkse routine niet goed kunnen uitvoeren

Tekst uit het boek

“Het is al zo’n chaos in mijn hoofd en het telkens zoeken naar mijn eigen spullen, zorgt voor nog meer onrust.” (blz. 61)

Symptoom

Onrust

Tekst uit het boek

“Als ze weg is, zit ik gewoon rustig op de bank en ineens voel ik me weer helemaal niet goed worden. Ik heb het gevoel dat ik gek word, verdwijn in de bank en bijna dood ga.” (blz. 62)

Symptoom

Hallucinatie

Tekst uit het boek

“Het gevoel van onrust en angst is zo overheersend...” (blz. 65)

Symptomen

Angst, onrust

Tekst uit het boek

“Ik doe de hele nacht geen oog dicht. Ik voel me misselijk en het is alsof ik continu vuurwerk in mijn hoofd heb. De hele tijd zie ik gekleurde flitsen voorbij komen en weelderige bloemen dringen zich aan mij op. Ik kan er niet aan ontsnappen en krijg geen enkel moment rust.” (blz. 67)

Symptomen

Slecht slapen, euforisch, onrust

Met name de gedeeltes van een boterham klaarmaken en het opvouwen van handdoeken zorgden ervoor dat ik dat machteloze gevoel herkende van het overzicht wat je als moeder volledig kwijtraakt. 

Het is een optelsom van symptomen zoals langere tijd slecht slapen, angstig voelen, vertraagd denken, niet meer kunnen multitasken, de dagelijkse routine niet meer kunnen uitvoeren, onrust in je lijf voelen, van jezelf vervreemd raken, dag- en nachtritme omdraaien en overprikkeling ervaren die er bij mij voor zorgden dat ik dit onder de aandacht wil brengen. Het zijn symptomen die vooral bij psychotische ervaringen horen. 

En juist dit is het “grijze gebied” waar moeders tegen de diagnose kraambedpsychose aan hangen, maar nog net niet over het randje gaan. Het zijn moeders die de diagnose postpartum depressie krijgen, omdat de symptomen niet herkend worden. Het zijn moeders die ongelofelijk aan het worstelen zijn. 

En vanuit de onmacht van de hulpverlener wordt er antidepressiva voorgeschreven, terwijl uit onderzoek bekend is dat bij moeders met psychotische ervaringen deze medicatie ervoor kan zorgen dat een moeder wél over dat randje heen gaat, met alle gevolgen van dien. Bij het lezen van de regels over medicatie hield ik dus mijn hart vast...

Hopelijk zal mijn blog er toe bijdragen dat er voor moeders die in dit “grijze gebied” zitten in de toekomst een betere signalering zal zijn. En ik hoop dat je na het lezen van mijn tekst begrijpt wat mijn drijfveer is geweest om dit te schrijven.”

Karin den Oudsten | 2024